یادداشت معاون محترم فرهنگی و اجتماعی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، دکتر عبدالله صلواتی، :درهم تنیدگی «اخلاق» و «منطق» در مدیریت

منطق و اخلاق خط کش هایی برای اندازه گیری رفتارمان به دست می دهند. در تشخیص اخلاقی بودن یک رفتار سازمانی یا رفتار فردی، اصول اخلاقی به مثابه میزان عمل می کنند.

سلیقه و ذائقه و خواست یک فرد نمی تواند خط کش اخلاق را کوتاه تر یا بلندتر کند یا احیاناً جای خط کش اخلاق بنشیند. می توان گفت: سخن و رفتار مسئول پایه بلندی، درست است چون مبتنی بر منطق و اصول اخلاقی است. اما نمی توان پذیرفت که چون مدیر پایه بلند این سخن را گفت و این رفتار را انجام داد پس این سخن و رفتار درست است.

مدیر اخلاقی، مدیری است که تن به نقد می دهد و اجازه می دهد تا بر اساس اصول منطقی و اخلاقی داوری شود و رویکرد و روش و منش اش را با اصول اخلاقی سازگار و تصحیح کند و اجازه ندهد به خودش یا دیگران تا مقدماتی را فراهم کند تا او جای استدلال بنشیند.

آلدر و پل در کتاب آشنایی با مبانی استدلال اخلاقی، معیارهایی برای ارزیابی استدلال اخلاقی مطرح می کنند؛ معیارهایی چون وضوح، دقت، درستی، مربوط بودن، عمق، وسعت، منطقی بودن، اهمیت، و انصاف.

آنچه الدر و پل گفتند هم برای فرد راهگشاست و هم برای سازمان. بنابراین، مدیر اخلاقی، مدیری است که مقدمات استدلالش مرتبط با نتیجه و موضوع باشد. اجزای استدلالش با هم متناقض نباشد. معنای سخنش قابل فهم باشد. در داوری ها و ادله اش همه ذی نفعان را ببیند. دقیق و شفاف باشد. پیچیدگی های و وسعت مسأله را ببیند. اهم را فدای مهم نکند. نگاه راهبردی داشته باشد و حفظ منافع ملی را در دستور کار قرار دهد. موجه و معقول عمل کند نه خودگرایانه. انصاف و خیرخواهی را سرلوحه کار قرار دهد. دو کریمه «مَا يَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ» (ق/ ۱۸) و «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا»(اسرا/۳۶) را فراموش نکند و به مجموعه اطمینان دهد که این اخلاق و منطق است که حکم می راند نه یک شخص.

ذهن مدیر و سیاست گذار برای طراحی و صورت بندی ها و مدیریت باید ذهنی ورزیده به آداب منطقی باشد و روانش عاری از انواع خطاهای شناختی. از آنجاکه باور سرشت اخلاقی دارد ذهن سرشار و منطقی، بروندادهای اخلاقی را تضمین می کند. بنابراین برای اخلاقی بودن باید منطقی هم بود.

✍🏼دکتر عبدالله صلواتی؛ عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی
هفتم آبان ۱۴۰۲