کیفیت بخشی آموزش علوم در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش
با توجه به اعلام نیاز وزارت آموزش و پرورش در جلسه شورای معاونین، با همکاری مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی وزارت آموزش و پرورش و دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی در راستای توجه به بهبود وضعیت آموزش علوم پایه در کشور و اتخاذ راهکارهای مناسب برای نیل به این هدف در آموزش و پرورش، طرح پژوهشی ملی” بررسی و تعیین سهم عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رشته های شاخه نظری در دروس علوم پایه (شیمی، فیزیک و ریاضی)، مبتنی بر نظر خبرگان و دست اندرکاران بر اساس نمرات آنها در امتحانات نهایی خرداد ماه ۹۸ به صورت کشوری و استانی” توسط مجری طرح (دکتر رسول عبداله میرزائی) و همکاران ایشان (دکتر بهرام صالح صدق پور – دکتر فاطمه خالوندی – دکتر آرزو اصفا – دکتر فائزه فاضلی) انجام و نتایج آن در شورای معاونین وزارت آموزش و پرورش در مورخ ۲۵ بهمن ماه ۱۳۹۹ که مصادف با ولادت امام محمد باقر (ع) بود ارائه گردید که خلاصه طرح انجام شده به صورت زیر می باشدکه می تواند در عرصه سیاست گذاری در آموزش و پرورش در مسیر آموزش اثربخش علوم پایه مورد توجه قرار گیرد:
خلاصه طرح پژوهشی:
اهمیت روز افزون علوم پایه در زندگی سبب شده است تا آموزش اثربخش آن از اهمیت بسزایی برخوردار شود. در این راستا ماهیت تجربی این علوم و امکان درک عینی پدیده های جهان خلقت برای دانش آموزان در تلفیق آموزش نظری و عملی، شرایط مناسبی را برای توجه به ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت فراهم می نماید. پژوهش حاضر با هدف شناسایی عوامل موثر بر کیفیت بخشی آموزش علوم پایه انجام شد. این پژوهش به صورت توصیفی-همبستگی در ۷ منظر (برنامه ریزی (۱۰ مولفه)، خانواده (۷ مولفه)، معلم (۲۳ مولفه)، دانش آموز (۲۱ مولفه)، مواد آموزشی (۱۶ مولفه)، ارزشیابی (۱۲ مولفه) و محیط آموزشی (۱۱ مولفه)) و ۱۰۰ مولفه انجام شد. نتایج حاصل از بررسی مولفه های تاثیرگذار در جامعه آماری متخصصین منجر به ارائه ۹ بعد تاثیرگذار بر کیفیت آموزش علوم پایه گردید که برنامه ریزی یکپارچه در تعامل با برنامه درسی ملی در علوم پایه برای ارتقای صلاحیت حرفه ای معلمان علوم پایه و نگهداشت نیروی انسانی (انگیزش درونی و بیرونی) بالاترین وزن را در بین این ابعاد داشت (۱۷٫۳۹%). در طراحی چهارچوب مفهومی مدل کیفیت بخشی آموزش علوم، ۳۱ مولفه دارای وزن اهمیت بالا مستخرج از بررسی در جامعه متخصصین، بکار گرفته شد. نتایج حاصل نشان داد چهار متغیر پنهان بر یادگیری معنی دار دانش آموزان در علوم پایه تاثیر می گذارد که شامل کیفیت برنامه ریزی، الزامات درونی و بیرونی یادگیری عملی علوم پایه، الزامات درونی و بیرونی تاثیرگذار در عملکرد معلم و اثربخشی تدریس می باشد. بررسی مدل در جامعه آماری معلمان علوم پایه در سراسر کشور و متخصصین نشان از برازش خوب و تاثیرگذاری مناسب متغیرهای مدل بود که اثربخشی تدریس در بین متغیرهای ذکر شده، دارای بیشترین ضریب مسیر بوده و نشان دهنده تاثیرگذاری بالای آن بر روی یادگیری معنی دار دانش آموزان در علوم پایه می باشد. تاثیرگذارترین مولفه ها بر متغیرهای ارائه شده در مدل از دیدگاه متخصصین شامل منابع و امکانات اجرای برنامه درسی، آموزش مبتنی بر فعالیت عملی، چگونگی ارائه مفاهیم در کتب درسی و دانش تربیتی و از دیدگاه معلمین شامل ثبات و پایداری در برنامه ریزی، انگیزش درونی معلم، تلفیق آموزش تئوری با عملی در محتوا و دانش محتوایی در تخصص می باشد و بیشترین رابطه را در متغیر یادگیری معنی دار دانش آموز در هر دو جامعه آماری، مولفه مهارت های تفکر به عهده دارد. بررسی مولفه های تاثیرگذار بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در جامعه دانش آموزی پژوهش در درس شیمی (سطح بندی نمرات در ۷ سطح) در مناطق آموزشی دارای نمرات پایین تر از میانگین آزمون علوم پایه، نشان داد که اولین مولفه تاثیر گذار در این مناطق، علاقمندی به علوم پایه می باشد که در جامعه آماری مناطق آموزشی دارای نمرات بالای میانگین آزمون علوم پایه، به مولفه کنجکاوی در علوم پایه تغییر می کند. لذا سیر صعودی پیشرفت تحصیلی در علوم پایه از سوی علاقمندی و اهمیت علوم پایه در زندگی روزمره به سوی کنجکاوی و کاربرد علوم پایه در زندگی روزمره تغییر می کند و توجه به نگرش در آموزش معنی دار علوم پایه در متغیرهای مختلف تاثیر گذار در آن اهمیت پیدا می کند.
در مطالعه یاد شده در بررسی عوامل موثر بر کیفیت بخشی آموزش علوم پایه، اسناد بالادستی از قبیل سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و نقشه جامع علمی کشور مورد توجه قرار گرفت. در این راستا لازم است اشاره شود که علوم پایه برای یادگیری نیازمند توجه به حیطه عاطفی در آموزش بوده و از ایجاد نگرش و علاقه در دانش اموزان تا نیل به کنجکاوی در فرایند یادگیری از مسیر درک اهمیت علوم پایه در زندگی روزمره تاثیر می پذیرد که در نهایت با فراهم کردن دانش و مهارت لازم در دانش آموزان، آنان را برای زندگی شهروندی در راستای کاربرد علوم پایه در زندگی روزمره آماده می سازد. ماهیت تجربی این علوم و امکان درک عینی پدیده های جهان خلقت برای دانش آموزان در تلفیق آموزش تئوری و عملی، شرایط مناسبی را با در نظر گرفتن امکان استفاده از فعالیت ساده و در دسترس علوم جهت توجه به ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت فراهم می نماید.
شایسته است در این راستا از همکاری اساتید، متخصصان آموزش علوم، مولفان کتاب درسی، مدیران و کارشناسان محترم مرکز سنجش و پایش کیفیت آموزشی، ادارات سنجش استان ها، معاونت آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش، دفتر متوسطه نظری ، معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، دبیرخانه شیمی، فیزیک و ریاضی کشوری، سرگروه های آموزشی شیمی، فیزیک و ریاضی در مناطق آموزشی کشور و معلمین و دانش آموزان محترم شرکت کننده در این مطالعه ملی تشکر شود.
امید آنکه با هم افزایی ایجاد شده در نهادهای تاثیرگذار در کیفیت بخشی آموزش علوم پایه، بتوان گام های موثری را در سایه همسویی، ثبات و پایداری در سیاست گذاری آموزش اثربخش علوم پایه در آموزش و پرورش برداشت تا با فراهم شدن شرایط لازم برای نیل به تدریس اثربخش علوم پایه در فضای آموزشی توسط معلمین محترم، یادگیری معنی دار دانش آموزان در درک اهمیت و کاربرد علوم پایه در زندگی روزمره رخ دهد.
نحوه ارجاع دهی به گزارش پژوهشی حاضر:
عبداله میرزائی، رسول؛ صالح صدق پور، بهرام ؛ خالوندی، فاطمه ؛ اصفا، آرزو و فاضلی، فائزه (۱۴۰۰). بررسی و تعیین سهم عوامل موثر بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رشته های شاخه نظری در دروس علوم پایه (شیمی، فیزیک و ریاضی)، مبتنی بر نظر خبرگان و دست اندرکاران بر اساس نمرات آنها در امتحانات نهایی خرداد ماه ۹۸ به صورت کشوری و استانی. گزارش طرح پژوهشی ملی تهیه شده برای وزارت آموزش و پرورش، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجائی، تهران، ایران.
Abdullah Mirzaie, R., Saleh Sedghpour, B., Khalvandi, F., Asfa, A. & Fazeli, F. (2021). Investigating and determining the share of factors affecting the academic achievement of students in basic science courses (chemistry, physics and mathematics) based on the opinion of experts and those involved, with considering their scores in the national final exams in June 2019 nationally and provincially, National Research Project Report prepared for Ministry of Education, Shahid Rajaee Teacher Training University, Tehran, Iran.
