روز بزرگداشت آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی

آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی که مبارزات او در عرصه‌های سیاسی در دوران پهلوی نام او را به عنوان مجاهدی نستوه در تاریخ سیاسی معاصر ایران به ثبت رسانده‌ است، یکی از اعضای برجسته جناح مذهبیِ جبهه ملی محسوب می شود که دوران‌ پیش از انقلاب اسلامی مبارزاتی جدی علیه استعمار داشت. محور عمده مبارزات آیت‌الله کاشانی مبارزه با استعمار انگلیس و استبداد در جامعه بود. نقش ایشان در انقلاب ۱۹۲۰ عراق، ملی شدن صنعت نفت ایران و قیام تاریخی ۳۰ تیر ۱۳۳۱ از نقاط عطف سیاسی ایشان به شمار می‌رود.  

سید ابوالقاسم حسینی کاشانی در سال ۱۲۶۴ شمسی در تهران به دنیا آمد. پدرش، آیت الله سید مصطفی کاشانی، از علما و مراجع بزرگ شیعه در عصر خویش بود که در سال ۱۲۸۰ شمسی از ایران به نجف اشرف هجرت کرد و به تحقیق و تدریس پرداخت.

 

 

دوران کودکی و آغاز تحصیل

پدرش او را پس از سپری کردن دوران کودکی به مکتب فرستاد تا به یادگیری خواندن و نوشتن و فراگیری قرائت قرآن بپردازد. سید ابوالقاسم با موفقیتِ تمام این دوران را سپری کرد و بعد از آن با راهنمایی پدر بزرگوارش و با تحمل تمام سختی ها به فراگیری علوم اسلامی پرداخت. او با شوقی فراوان به جمع پرحرارت طلّاب علوم دینی پیوست و با استعداد کم نظیری که داشت ادبیات عرب، منطق، و علم معانی و بیان را فرا گرفت و آن گاه به یادگیری فقه و اصول پرداخت.

سفر به نجف اشرف

سید ابوالقاسم در سن شانزده سالگی به همراه پدرش عازم عراق شد و در حوزه عملیه نجف اشرف به ادامه تحصیل پرداخت. ایشان علاوه بر استفاده از جلسات درس پدر، از استادان دیگری همچون میرزا محمدتقی شیرازی، آخوند خراسانی و میرزا حسین خلیلی بهره های فراوان برد.

تأسیس مدرسه علوی

از جمله فعالیت های علمی آیت اللّه کاشانی در نجف اشرف، تشکیل مدرسه جدیدی به نام مدرسه علوی بود که شخصا اداره امور آن را نیز برعهده گرفت. در این مدرسه علاوه بر استادانِ علوم و معارف اسلامی استادانی برای رشته های مختلف از قبیل ریاضیات و حتی تعلیم فنون نظامی و غیره دعوت شدند که مورد استقبال شدید مردم قرار گرفت.

سرآغاز مبارزات سیاسی

در جنگ جهانی اول که نیروهای بیگانه به علت بی لیاقتی فرماندهِ نظامی عثمانی در عراق، بدون رو به رو شدن با مقاومتی قابل توجه، شهرهایی از عراق را اشغال کردند، علمای جان بر کف مسلمان با صدور فتوای جهاد به مقابله با متجاوزان پرداختند که در این میان آیت اللّه سید ابوالقاسم کاشانی در صف اول پیکار قرار داشت و سرکشی به جبهه های مختلف جنگ را برای بررسی وضعیت آنها برعهده داشت.

تشکیل جمعیت اسلامی

بعد از جنگ جهانی اول، استعمار با زَر و زور، عده ای از بزرگان عرب را به فرمان بری از خود وادار کردند و حکومتی دست نشانده در عراق مستقر ساختند که مرکزش بغداد بود. بدین منظور برای بسیج مردم و سران عشایر و سازمان دهی آنان، طرحی را به کمک روحانی دیگری به نام شیخ جواد زنجانی آماده و مُهری با نام «جمعیت اسلامی عراق» تهیه کرد و با فرستادن نامه هایی با این مُهر برای سران عرب، آنها را به شرکت در این نبرد دعوت می نمود و به این ترتیب توانست در مدت کوتاهی، بسیاری از رؤسای عرب را برای شرکت در جهادی مقدس آماده نماید. در سال ۱۳۰۰ شمسی که آیت اللّه کاشانی تازه از عراق به ایران بازگشته بود، در صدد ایجاد اتحاد بیشتر روحانیت برای مقابله با قدرت های حاکم برآمد. وی قدم به میدان سیاست گذاشت و از همان آغازِ قدرت نمایی رضا شاه، حرکت سیاسی خود را شروع کرد. آیت اللّه کاشانی در آذرماه ۱۳۰۴ در انتخابات مجلس شرکت کرد و با رای مردم تهران به نمایندگی این شهر انتخاب شد.

آیت اللّه کاشانی و ملّی شدن صنعت نفت

در هشتم دی ماه ۱۳۲۹ در اجتماعی که به دعوت آیت اللّه کاشانی و سایر گروه های سیاسی در میدان بهارستان برگزار شد، قطعنامه ای صادر گشت که در آن ملی شدن صنعت نفت خواسته کلیه طبقات ملت ایران قلمداد شده بود. به دنبال آیت اللّه کاشانی، عده ای دیگر از علما و مراجع تقلید با صدور بیانیه هایی، ضمن تجلیل از ایشان، نظر آیت اللّه کاشانی را در مورد ملی شدن صنعت نفت تأیید کردند. به پشتوانه همین کوشش بی دریغ مردم و علما بود که لایحه ملی شدن صنعت نفت در تاریخ ۲۹ اسفند در مجلس سنا به تصویب رسید.

 

دستگیری آیت اللّه کاشانی

شاه که از مبارزه بی امان آیت اللّه کاشانی به ستوه آمده بود آزاد بودن ایشان را مانع بزرگی در راه اهداف خود می دانست. از این رو برای در امان ماندن از جبهه گیری آیت اللّه کاشانی در دی ماه سال ۱۳۳۴ شمسی او را به بهانه شرکت در قتل رزم آرا دستگیر و روانه زندان کرد پس از شکنجه های بسیا،ر به پای میز محاکمه کشید و تا آستانه اعدام پیش برد. ولی به سبب اعتراضات یکپارچه جامعه روحانیت به ویژه آیت اللّه بروجردی، شاه مجبور گشت از اعدام او دست بکشد و بعد از مدتی ایشان را آزاد کند.

درگذشت آیت اللّه کاشانی

آیت اللّه کاشانی، این پیر مجاهد، سرانجام پس از یک عمر، مبارزه با استعمارگران، با دلی پرخون و در حالی که از شکست نهضت و برقراری دوباره حکومت فاسد و نیز گرفتاری مردم مسلمان رنج شدید می برد، در همان خانه ای که متولد شده بود، در ۲۳ اسفند ماه ۱۳۴۰ ش چشم از جهان فرو بست و امت اسلامی در ماتم از دست دادن قهرمانی که صدای خروش او علیه استعمار و استبداد در گوششان طنین انداز بود و از مبارزات او خاطره ها داشتند عزادار شد. مردم از شهرهای دور و نزدیک به تهران آمدند تا در مراسم تشییع این مجاهد نستوه شرکت کنند. پس از تشییع عظیمی که از پیکر پاک ایشان انجام شد، در میان غم و اندوه فراوان بدن مطهرش را در جوار بارگاه حضرت عبدالعظیم به خاک سپردند.

 

         منابع:

• نگاهی به تاریخ انقلاب ۱۹۲۰ عراق، محمد صادقی، ص ۱۳۰.
• مجله پیام انقلاب، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، شمار ۸، ص ۶۲.
• زندگینامه آیت الله کاشانی، سید محمد موسی، نشر بشیر، ص ۱۴ـ۱۸.
• روحانیت و اسرار فاش نشده از نهضت ملی شدن صنعت نفت، گروهی از هواداران نهضت اسلامی ایران در اروپا، دارالفکر، ص ۱۵۴.
• ایران کوه آتشفشان، محمد حسنین هیکل، ترجمه سید محمد اصفیایی، دفتر نشریه عادیات، ص ۹۷ و ۹۸.